Mô hình Waterfall (Waterfall Model) là một mô hình phát triển dự án phần mềm truyền thống với quy trình thực hiện tuần tự giống như dòng chảy của một thác nước. Mô hình này đã được ứng dụng vào nhiều dự án trong nhiều thập kỷ và giờ vẫn được áp dụng cho các dự án có quy trình cố định. Vậy chính xác mô hình thác nước này là gì? Các giai đoạn của mô hình Waterfall trong quản lý dự án gồm những bước nào? Cùng Sanze tìm hiểu tại bài viết.
1. Mô hình Waterfall là gì?
Mô hình Waterfall hay còn gọi là mô hình thác nước, được đặt tên dựa trên cách thức vận hành của nó: các giai đoạn phát triển được tiến hành một cách tuyến tính, giống như một dòng thác chảy từ trên xuống dưới, không thể quay ngược lại để sửa đổi nếu có sự cố xảy ra. Nhờ cấu trúc đơn giản, dễ dàng nắm bắt và điều khiển theo từng giai đoạn được phân chia rõ ràng, bước trước là tiền đề cho bước sau đã khiến mô hình này trở thành một trong những phương pháp quản lý dự án phổ biến suốt nhiều năm.
Nhưng cũng do sự cứng nhắc và khó thay đổi ấy mà trong những năm gần đây, mô hình Agile được các nhà quản trị ưu tiên lựa chọn hơn vì tính linh hoạt. Dẫu vậy, Waterfall Model vẫn là phương pháp quản lý hiệu quả cho các dự án yêu cầu sự ổn định trong các ngành nghề như xây dựng, kỹ thuật, sản xuất,… mà bạn nên biết.
2. 6 giai đoạn của mô hình Waterfall trong quản lý dự án
Mô hình thác nước khi ứng dụng để quản lý dự án sẽ được chia thành 6 giai đoạn chính gồm: Yêu cầu (Requirements), Thiết kế (Design), Thực hiện (Implementation), Kiểm nghiệm (Verification), Triển khai (Deployment) và Bảo trì (Maintenance). Nhóm thực thi dự án sẽ không thể chuyển sang giai đoạn tiếp theo nếu chưa hoàn thành giai đoạn trước đó vì đầu ra của giai đoạn này là đầu vào của giai đoạn kế tiếp.
2.1. Giai đoạn xác định yêu cầu
Đây là bước đầu tiên trong quy trình Waterfall, nơi tất cả các yêu cầu của dự án được thu thập và phân tích. Trong giai đoạn này, đội ngũ và khách hàng sẽ cùng làm việc để xác định các yêu cầu, mục tiêu cụ thể mà dự án cần đạt được.
2.2. Giai đoạn thiết kế
Sau khi hoàn tất việc thu thập yêu cầu, dự án chuyển sang giai đoạn thiết kế trong mô hình Waterfall, vẽ nên hình hài trực quan cho các yêu cầu. Quá trình thiết kế bao gồm hai phần chính:
- Thiết kế sơ bộ: Đội ngũ dự án sẽ phác thảo các ý tưởng và xây dựng một kế hoạch tổng quan, đặt nền tảng, cơ sở chung cho quá trình phát triển sản phẩm (kiến trúc tổng thể, cơ sở dữ liệu,… của hệ thống).
- Thiết kế chi tiết: Các ý tưởng sơ bộ được cụ thể hóa thành một kế hoạch chi tiết, bao gồm danh sách đầu việc, phân bổ các nguồn lực như ngân sách, nhân lực, thiết bị và lịch trình dự án, deadline công việc cụ thể (thiết kế từng tính năng nhỏ trong mô-đun hệ thống).
2.3. Giai đoạn thực hiện
Trong giai đoạn thực hiện, quá trình chuyển đổi thiết kế, bản kế hoạch thành sản phẩm thực tế được bắt đầu. Các hoạt động trong giai đoạn này thường bao gồm:
- Giao việc cho thành viên: Dựa trên kế hoạch thiết kế chi tiết ở giai đoạn trên, nhà quản trị sẽ giao những nhiệm vụ cụ thể, phù hợp với năng lực, kinh nghiệm cho đội ngũ. Bạn có thể sử dụng phần mềm quản lý dự án – công việc Sanze để phân chia công việc theo người đảm nhận, đặt deadline và mức độ ưu tiên công việc cho minh bạch, dễ theo dõi.
- Theo dõi và quản lý chặt chẽ: Theo dõi và quản lý tiến độ công việc, hiệu suất làm việc từng thành viên một cách sát sao, trực quan qua sơ đồ Gantt, bảng Kanban,…
- Báo cáo tiến độ thường xuyên: Nhóm dự án nên tổ chức các cuộc họp thường xuyên để cập nhật tiến độ, giải quyết các vấn đề phát sinh và báo cáo cho khách hàng, các bên liên quan.
Ví dụ giai đoạn thực hiện của mô hình Waterfall: Trong dự án phần mềm, đội ngũ phát triển sẽ chọn ra thiết kế tối ưu và tiến hành lập trình tất cả các module, tính năng, giao diện, tiện ích đi kèm dựa trên tài liệu thiết kế để hiện thực hóa nó, đảm bảo đúng thời hạn và hoạt động như yêu cầu khách hàng đã đề ra.
2.4. Giai đoạn kiểm nghiệm
Trước khi một sản phẩm hay dịch vụ chính thức ra mắt thị trường, nó phải trải qua quá trình kiểm nghiệm kỹ lưỡng để đảm bảo chất lượng và hiệu quả. Giai đoạn kiểm nghiệm nhằm đảm bảo rằng sản phẩm cuối cùng đáp ứng được các tiêu chuẩn chất lượng cao nhất, mang lại giá trị tối đa cho khách hàng và đạt được các mục tiêu kinh doanh đã đề ra.
Giai đoạn kiểm nghiệm trong mô hình Waterfall giống như một cuộc kiểm tra tổng quát, giúp chúng ta phát hiện và khắc phục kịp những lỗi sai, bất cập trước khi sản phẩm được đưa đến tay người tiêu dùng. Kết quả của giai đoạn này sẽ quyết định liệu sản phẩm có được ra mắt thị trường, đi đến giai đoạn triển khai hay không.
Ví dụ: Trong dự án phát triển phần mềm, đội QA cùng Tester sẽ tiến hành các kiểm tra để xác minh rằng phần mềm hoạt động chính xác theo yêu cầu và không có lỗi nghiêm trọng về chức năng, giao diện,… Nếu có lỗi thì lập tức chỉnh sửa và kiểm tra lại lần nữa trước khi giao cho khách hàng.
2.5. Giai đoạn triển khai
Sau khi kiểm thử thành công, sản phẩm, dịch vụ chính thức được triển khai trong thực tế, đưa vào sử dụng. Giai đoạn triển khai là một cột mốc quan trọng của vòng đời dự án, đánh dấu sự thành công của tất cả những nỗ lực, giai đoạn trong mô hình Waterfall trước đó.
Đối với các dự án thuộc lĩnh vực công nghệ thông tin, giai đoạn triển khai thường bao gồm việc cài đặt phần mềm, cấu hình hệ thống và đào tạo người dùng. Còn đối với một dự án xây dựng, giai đoạn triển khai là khi tòa nhà hoàn toàn sẵn sàng cho người ở, bao gồm việc nghiệm thu, bàn giao và đưa vào sử dụng các công trình phụ trợ.
2.6. Giai đoạn bảo trì
Bảo trì là bước cuối cùng của mô hình Waterfall, nhóm dự án sẽ thường xuyên thu thập và lắng nghe phản hồi từ khách hàng trong quá trình sử dụng sản phẩm, dịch vụ. Sau đó tiến hành giải quyết các vấn đề phát sinh và cải thiện, phát triển thêm những tính năng, công dụng của sản phẩm giúp đáp ứng mong muốn của người dùng, nhu cầu mới của thị trường.
3. Ưu nhược điểm của mô hình Waterfall
3.1. Ưu điểm của mô hình thác nước
Mô hình Waterfall có nhiều ưu điểm, đặc biệt là đối với các dự án có quy trình cố định và không có nhiều thay đổi trong suốt quá trình phát triển.
- Minh bạch và dễ quản lý: Mỗi giai đoạn của mô hình thác nước được xác định rõ ràng với mục tiêu cụ thể. Điều này giúp đội ngũ nắm bắt tiến độ, kết quả của từng giai đoạn, giúp cho việc theo dõi tiến độ và quản lý dự án trở nên dễ dàng hơn.
- Nâng cao chất lượng sản phẩm: Nhờ tính chất không thể thay đổi trình tự các giai đoạn cùng việc kiểm tra kỹ lưỡng ở mỗi bước, mô hình Waterfall giúp đảm bảo chất lượng sản phẩm cuối cùng đáp ứng được yêu cầu của khách hàng.
- Quy trình đơn giản, dễ hiểu: Mô hình thác nước đảm bảo rằng mọi giai đoạn đều được thực hiện tuần tự, dễ hiểu giúp dự án dù có thêm nhân sự mới cũng nhanh chóng bắt nhịp.
- Giảm rủi ro, chi phí: Vì đầu ra của giai đoạn này là đầu vào của giai đoạn kế tiếp nên công việc ở mỗi giai đoạn đều qua quá trình kiểm tra để hoàn thiện tốt nhất. Do đó, áp dụng mô hình thác nước giúp quản lý rủi ro dự án tốt hơn, tránh sai sót trong quá trình thực hiện và tối ưu chi phí cho dự án.
3.2. Nhược điểm của mô hình thác nước
- Thiếu linh hoạt: Mô hình Waterfall không phù hợp với các dự án có yêu cầu thay đổi liên tục do tính chất tuần tự tuyến tính, không thể quay lại giai đoạn trước đó để chỉnh sửa.
- Không ưu tiên phản hồi của khách hàng: Đến tận giai đoạn cuối của mô hình thác nước mới đề cập đến việc tiếp thu phản hồi của khách hàng, việc này có thể dẫn đến phát hiện và điều chỉnh lỗi bị chậm trễ, muộn màng.
4. So sánh mô hình Waterfall với mô hình Agile, Scrum và Kanban
4.1. So sánh Agile và Waterfall
Agile là một phương pháp luận quản lý dự án linh hoạt, tập trung vào việc thích ứng với sự thay đổi và đáp ứng nhanh chóng nhu cầu của khách hàng. Thay vì tuân theo một kế hoạch chi tiết cứng nhắc từ đầu đến cuối, mô hình Agile chia nhỏ dự án thành các chu kỳ ngắn (Sprint) và cho phép thay đổi yêu cầu giữa các vòng lặp này, điều mà Waterfall Model không thể thực hiện. Dưới đây là một vài yếu tố so sánh Agile và Waterfall:
4.2. So sánh Scrum và Waterfall, với Kanban
Mô hình Scrum là một phần của phương pháp luận Agile nhưng có cấu trúc linh hoạt hơn. Thay vì phát triển toàn bộ dự án cùng một lúc, Scrum chia nhỏ dự án thành các phần nhỏ hơn và kiểm tra liên tục, cho phép phát hiện và xử lý lỗi sớm hơn. Còn Kanban là công cụ quản lý dự án kiểu Nhật, tập trung vào việc cải thiện tiến độ công việc dựa trên việc trực quan hóa tiến trình, quản lý lưu lượng và dòng chảy công việc. Dưới đây là một vài sự so sánh Scrum và Waterfall, Kanban và Waterfall:
5. Mô hình Waterfall phù hợp với những dự án gì?
Mặc dù mô hình thác nước được sử dụng rộng rãi trong quản lý dự án, nhưng nó không phải là giải pháp phù hợp cho mọi dự án. Mô hình này phát huy hiệu quả nhất trong các trường hợp sau:
- Dự án có mục tiêu rõ ràng và ổn định: Mô hình thác nước tạo một lộ trình có kế hoạch cố định, rõ ràng và xuyên suốt từ đầu đến lúc sản phẩm hoàn thiện. Do đó, các dự án có tính chất trên như: xây dựng, phát triển phần mềm theo đơn đặt hàng hoặc sản xuất hàng loạt sản phẩm tiêu dùng,… sẽ phù hợp với mô hình Waterfall.
- Dự án có tài nguyên dồi dào: Mô hình thác nước cần sự xem xét, nghiên cứu và tiếp nhận kỹ lưỡng ở giai đoạn đầu, tương đối đòi hỏi nguồn nhân lực và chi phí.
- Dự án có quy mô nhỏ hoặc ngắn hạn: Mô hình thác nước hoạt động với quy trình tuần tự, hạn chế tình trạng chồng chéo nên rất phù hợp với các dự án có phạm vi nhỏ hay ngắn hạn.
6. Quản lý dự án đơn giản, thông minh với phần mềm Sanze
Phần mềm quản lý dự án Sanze cung cấp giải pháp hỗ trợ cho các nhóm sử dụng mô hình Waterfall. Với các tính năng thông minh, quản lý tiến độ dự án, theo dõi các giai đoạn và báo cáo tự động, Sanze giúp đơn giản hóa quy trình thực thi và giảm thiểu, quản lý rủi ro dự án hiệu quả:
- Tính năng lập kế hoạch thông minh: Lập danh sách công việc theo tháng, quý nhanh chóng với danh sách To do List.
- Tạo, đặt deadline công việc và giao việc đơn giản: Giao diện trực quan, dễ sử dụng giúp bạn thêm tác vụ trong tích tắc và có thể tùy chỉnh đặt deadline công việc, giao việc theo phòng ban, người đảm nhận, phân mức độ ưu tiên từ cao – trung bình – thấp cho từng nhiệm vụ.
- Theo dõi dự án trực quan: Xem nhanh tiến độ dự án, công việc với bảng Kanban, bảng phân chia các nhiệm vụ thành 4 giai đoạn chính: To Do – Doing – Check – Done và sơ đồ Gantt biểu diễn trực quan các công việc, sự kiện theo thời gian.
- Báo cáo hiệu suất chi tiết: Với Project Dashboard báo cáo tự động, chi tiết hàng ngày, theo thời gian thực giúp nhà quản trị dễ dàng giám sát hiệu suất làm việc của mỗi cá nhân.
- Cộng tác nhanh chóng: Các công cụ hỗ trợ trao đổi, giao tiếp như bình luận, tương tác, chia sẻ tệp đính kèm và đặc biệt là tính năng cùng chỉnh sửa PDF với thời gian thực như dùng Canva, Google Drive giúp đội ngũ trao đổi thuận tiện hơn, nhanh chóng và trực tiếp trong từng task.
Nhanh chớp thời cơ đăng ký dùng thử phần mền Sanze để nhận 30 ngày trải nghiệm miễn phí trọn bộ giải pháp quản lý dự án – công việc, quản lý dữ liệu, văn bản, chỉnh sửa PDF, quản lý lịch trình, quản trị khách hàng,…. hoặc liên hệ với chúng tôi để được nhận tư vấn tận tình.
Qua những thông tin được Sanze chia sẻ ở trên, hẳn bạn đã có cái nhìn tổng quan và hiểu sâu về mô hình Waterfall. Nếu bạn quan tâm về các kiến thức quản trị hay ho thì hãy theo dõi trang tin tức của Sanze.vn để nhận được những thông tin giá trị, mới nhất.